Hoe zat het ook alweer met dat chiptekort?

Om te beginnen even een terugblik op het chiptekort. Die ontstond in de tweede helft van 2020, wat sowieso al een turbulente periode was. Het is lastig om een enkele aanleiding voor het chiptekort aan te wijzen; het werd veroorzaakt door verschillende gebeurtenissen, die elkaar versterkten om een soort perfecte storm te creëren:

Lockdowns verstoorden de chipproductie

Twee jaar geleden stonden we natuurlijk aan het begin van de coronacrisis. Het uitbreken van de pandemie had onder meer grote gevolgen voor de toeleveringsketen van de chipsector. In het tweede kwartaal van 2020 zorgden lockdowns voor belemmeringen in de chipproductielijnen en de toeleveringsketen, waardoor aangelegde voorraden opraakten.

Thuiswerken deed vraag naar chips stijgen

Mede door diezelfde coronacrisis steeg de vraag naar chips juist. Mensen begonnen massaal vanuit huis te werken en naar school te gaan, en hadden daarvoor nieuwe hardware nodig. Door lockdowns gingen mensen daarnaast op zoek naar vermaak binnenshuis, waardoor de vraag naar gaminghardware steeg. Die toename in vraag viel toevallig redelijk samen met de release van de PS5 en Xbox Series-consoles, naast de nieuwe videokaarten van AMD en Nvidia. Zo raakte de balans tussen de vraag en het aanbod naar chips verstoord, waardoor chipfabrikanten de vraag niet meer konden bijbenen, zelfs niet nadat de productielijnen weer volledig waren hervat.

Geopolitieke spanningen zorgden voor onzekerheid

Geopolitieke spanningen speelden ook een rol. De handelsoorlog tussen de VS en China zorgden er bijvoorbeeld voor dat Huawei-dochteronderneming HiSilicon geen chips meer mocht produceren bij TSMC, marktleider in de chipproductiesector. Dat was een grote klap voor de Taiwanese chipfabrikant, aangezien Huawei de op een na grootste klant van TSMC was. De chipmaker waarschuwde daarom voor onzekere tijden. ASML-CEO Peter Wennink stelde later dat TSMC hierdoor minder euv-lithografiemachines kocht. Euv-machines zijn nodig om geavanceerde chips te produceren en de levertijden daarvan bedragen achttien tot twintig maanden. Dat maakte het lastiger voor TSMC om productiecapaciteit uit te breiden, ook toen de vraag juist flink bleek te stijgen.

Het ophogen van de productiecapaciteit kost tijd

Geavanceerde chipproductie is een effectief duopolie met twee grote externe foundries, TSMC en Samsung. Door dat kleine aantal spelers is het lastig om een plots hogere vraag op te vangen met extra productiecapaciteit, zeker met de hiervoor genoemde levertijden van apparatuur. Intel wil ook een externe foundry worden, maar dat plan verkeert nog in een opstartfase. Het bouwen van nieuwe chipfabrieken duurt bovendien lang. Het kan zo een jaar of vier duren voordat een nieuwe fabriek klaar voor productie is. Zelfs als chipmakers snel reageren op tekorten, is dat dus eigenlijk al te laat.

Wat gebeurt er nu?

Door deze tekorten noteerde de chipsector de afgelopen twee jaar recordomzet na recordomzet. Niets kan echter oneindig groeien. Net als andere sectoren werkt de chipmarkt in cyclussen met periodes van meer en minder vraag. Na een periode waarin de vraag véél hoger lag dan het aanbod, lijkt de daling in bepaalde sectoren nu te zijn ingezet.

Specifiek gaat het daarbij om de vraag naar chips voor consumentenproducten, zoals pc-hardware en smartphones. In andere markten speelt dit minder. Dat heeft meerdere oorzaken, maar in het kort komt dit doordat consumenten minder uitgeven door de economische onzekerheden die momenteel spelen. Hoge inflatie en stijgende energie- en gasprijzen zorgen ervoor dat consumenten minder besteedbaar inkomen hebben, met als gevolg dat ze minder uitgeven aan niet-essentiële zaken, zoals nieuwe pc's en telefoons.

Onderzoeksbureau Gartner stelde onlangs dat de groei van de chipmarkt, die de afgelopen jaren explosief was, dit jaar zal vertragen door minder vraag naar consumentenelektronica. Onder meer de leveringen in de pc-markt zouden dit jaar met 13,1 procent dalen ten opzichte van 2021: de grootste daling in negen jaar tijd. Volgens Gartner zou de complete chipsector in de loop van 2023 zelfs licht krimpen. Momenteel is dat nog niet het geval, mede dankzij de aanhoudende vraag naar chips voor andere markten, zoals datacenters en automotive.

Pc-hardwaremakers zitten met grote voorraden en smartphoneleveringen krimpen

Er is op dit moment dus nog geen sprake van een krimp van de gehele chipsector. De dalende vraag naar consumentenelektronica is echter nu al te merken, op alle niveaus van de chipmarkt, van halfgeleiderfabrikanten tot oem's die chips gebruiken voor hun eindproducten.

Aziatische media zoals China Times melden bijvoorbeeld dat grote pc-oem's, zoals ASUS, Acer en MSI, met 'uitpuilende' voorraden zitten. Odm's die laptops voor bedrijven als HP en Dell produceren, zouden ook een bovengemiddeld grote hoeveelheid voorraad hebben. De hoeveelheid onverkochte hardware zou bij sommige bedrijven tientallen miljoenen euro's waard zijn en bij bepaalde bedrijven tot wel 60 procent groter zijn dan normaal, licht analist Dan Nystedt toe. De fabrikanten hanteren daarom agressieve strategieën om hun voorraden te beheren, bijvoorbeeld door minder chips en componenten in te kopen en verkoopklare producten tegen lagere prijzen op de markt te zetten.

De dalende vraag naar consumentenhardware is ook te zien op de smartphonemarkt. Analistenbureau Canalys schat dat wereldwijde smartphoneleveringen in het tweede kwartaal van dit jaar daalden met 9 procent. Dat zou vooral in de midrangesegmenten zijn en, wederom, komen door economische onzekerheden. Volgens Counterpoint Research waren leveringen van flagships daar minder gevoelig voor; het aantal geleverde flagships steeg de afgelopen periode in verhouding met de rest van de markt.

Dat blijkt ook uit ontwikkelingen bij grote smartphonemakers. Reuters meldde eerder deze maand dat Samsung de smartphoneproductie in een van zijn grootste telefoonfabrieken in Vietnam heeft verlaagd, met als directe aanleiding dat distributeurs minder smartphonebestellingen plaatsen omdat ze hun bestaande voorraad nog moeten verkopen. Het bedrijf meldde in juli al dat het minder smartphones leverde dan verwacht. Het bedrijf bevestigt daarbij wel dat de verkoop van flagshipmodellen relatief sterk bleef; eerder gingen al berichten rond dat Samsung vooral moeite heeft met de verkoop van midrange toestellen. Het bedrijf verwacht dat zijn smartphoneleveringen stagneren voor de rest van het jaar, hoewel het wel meer wil inzetten op high-end toestellen zoals de recent gepresenteerde nieuwe foldables.

Ook andere smartphonemakers die zich richten op midrange toestellen maken melding van dalende leveringen. Een groot voorbeeld daarvan is Xiaomi, dat momenteel de op twee na grootste smartphonemaker is, na Apple en Samsung. Dat bedrijf richt zich voornamelijk op lagere marktsegmenten en leverde vorig kwartaal 26 procent minder toestellen. Verschillende andere Chinese merken zagen hun leveringen duidelijk krimpen.

Chipontwerpers zien verkopen dalen

Het is dan ook geen verrassing dat dit soort voorraden directe invloed heeft op de chipsector. De afgelopen maand kwamen grote spelers in de chipsector stuk voor stuk met slecht nieuws en getemperde vooruitzichten tijdens de besprekingen van hun kwartaalcijfers, met lagere omzetverwachtingen en in sommige gevallen zelfs verlieslijdende kwartalen.

Op het gebied van pc-hardware zien chipontwerpers hun bestellingen bijvoorbeeld teruglopen. Nvidia, dat gpu-chips verkoopt aan bedrijven als ASUS voor het maken van videokaarten en oem-systemen, stelde zijn omzetverwachtingen voor dit kwartaal fors naar beneden bij. Het bedrijf schrijft dat toe aan een dalende vraag naar videokaarten door 'moeilijke marktomstandigheden'.

Het gevolg is dat het bedrijf en zijn boardpartners met grote voorraden onverkochte gpu's zitten. Op donderdag bevestigde Nvidia-topman Jensen Huang tijdens de presentatie van zijn kwartaalcijfers dat het bedrijf met 'overtollige voorraden' zit. Om dit overschot tegen te gaan, gaat het bedrijf minder gpu's aan partners verkopen dan zij aan hun klanten leveren, zodat partnerbedrijven hun voorraad kunnen corrigeren. Het bedrijf leverde afgelopen kwartaal al 33 procent minder videokaarten en die mindering zet de komende kwartalen door. Het bedrijf geeft ook aan zijn bestaande gpu's 'ver onder de inkoopprijs' op de markt te zetten.

Nvidia hanteert al sinds april prijsbepalingsprogramma's. Daarmee compenseert het bedrijf webwinkels financieel, om zo lagere prijzen voor videokaarten mogelijk te maken. CEO Jensen Huang suggereert ook dat het zijn huidige generatie videokaarten blijft aanbieden, naast zijn komende RTX 40-serie, vermoedelijk tegen lagere verkoopprijzen. Alfred Marshalls wet van vraag en aanbod dicteert immers dat lagere prijzen gelijkstaan aan een grotere vraag.

AMD begon onlangs ook een prijsbepalingsprogramma met zijn Game on AMD-campagne. Daarmee biedt het bedrijf flinke kortingen op de inkoopprijs van Ryzen 5000-cpu's en Radeon RX 6000-videokaarten, mits ze voldoende exemplaren bestellen. Het doel daarvan is het versnellen van verkopen om zo de opgebouwde voorraadoverschotten te laten krimpen tot een gezonder niveau. AMD zag eveneens de vraag naar videokaarten het afgelopen kwartaal dalen, zo bevestigde CEO Lisa Su. Hoeveel gpu's AMD minder heeft geleverd, maakt het bedrijf overigens niet bekend. AMD's gaming-divisie, waaronder gpu's vallen, noteerde bovendien juist een omzetstijging door de goede zaken die het bedrijf doet met zijn chips voor de PS5- en Xbox Series X/S-consoles, die nog altijd lastig verkrijgbaar zijn. Dat maakt het moeilijk om de impact van het videokaartoverschot bij AMD nauwkeurig in te schatten.

De dalende vraag treft ook de processormarkt. Onderzoeksbureau Mercury Research stelt dat cpu-leveringen vorig kwartaal de grootste daling in ruim drie decennia doormaakten, schrijft PCMag. De jaar-op-jaardaling was volgens analist Dean McCarron in ieder geval de grootste die het bedrijf in zijn 28-jarige bestaan heeft gezien. Mercury schat dat het de grootste daling sinds 1984 was.

Processormaker Intel noteerde afgelopen kwartaal voor het eerst in jaren een verlies. Het bedrijf schreef dat toe aan 'ongunstige marktomstandigheden', deels op het gebied van zijn pc-producten. De Client Computing-divisie van Intel, waaronder zijn processors voor consumenten vallen, draaide een omzet van 7,7 miljard dollar. Dat is 25 procent lager dan in dezelfde periode in 2021. AMD wist echter aan marktaandeel te winnen, stelt Mercury Research. De cpu-afdeling van dat bedrijf noteerde een omzetstijging, vooral gedreven door de release van AMD's Ryzen 6000-processors voor laptops.

Op de smartphonemarkt speelt een soortgelijke situatie. Qualcomm verlaagde zijn omzetverwachtingen voor de rest van dit jaar en waarschuwde dat het minder chips verwacht te leveren. Het bedrijf verwacht dat de smartphoneverkopen dit jaar krimpen met 5 procent, waar het eerder een stagnatie verwachtte. Socs van Qualcomm worden bijvoorbeeld gebruikt in veel smartphones, zoals bepaalde modellen van Samsung. Het bedrijf ontwerpt ook modems voor onder meer iPhones. MediaTek, wat marktaandeel betreft de grootste ontwerper van smartphone-socs, heeft een sterk kwartaal achter de rug, ondanks de dalende vraag naar midrangetelefoons. Tegelijkertijd verlaagt het bedrijf zijn omzet- en winstverwachtingen voor de rest van het jaar.

Chipfabrikanten zetten in op andere markten

Pc-leveranciers en smartphonemakers hebben dus last van minder vraag en zitten met onverkochte hardware. Daarom plaatsen ze minder bestellingen bij chipontwerpers, die hun omzet ook zien dalen. Het lijkt niet meer dan logisch dat die bedrijven vervolgens ook minder bestellingen plaatsen bij foundries: bedrijven die chips voor anderen produceren.

Dat is precies wat er gebeurt; bij de presentatie van hun recentste kwartaalcijfers geven grote chipmakers aan dat ze minder omzet uit consumentenelektronica halen. Toch blijft de financiële impact op de chipfabrikanten beperkt: foundries geven aan dat ze nog steeds op maximale capaciteit draaien, hoewel die productiecapaciteit wel verschuift naar andere markten.

De foundrymarkt is enorm, met grote spelers en meerdere kleinere chipfabrikanten die zich richten op specifieke niches. Voor dit artikel richten we ons op de verwachtingen van de twee marktleiders: TSMC en Samsung; zij spelen immers de grootste rol bij het produceren van cpu's, gpu's en smartphonechips voor consumenten. Op termijn komt Intel daar bij; met zijn Foundry Services gaat dat bedrijf in de komende jaren chips voor onder meer Qualcomm en MediaTek produceren. Voor nu is dat echter nog niet het geval.

TSMC

Marktleider TSMC waarschuwde eerder dit jaar al voor overtollige voorraden bij zijn afnemers. De chipfabrikant produceert chips voor verschillende grote bedrijven, waaronder AMD, Apple, Nvidia en Qualcomm. Het bedrijf zei in juli dat zijn klanten 'actie hebben ondernomen' om hun flinke overschotten te beperken. "Onze verwachting is dat het een aantal kwartalen zal duren voordat de buitensporige voorraden in de toeleveringsketen weer in evenwicht zijn op een gezonder niveau", vertelde topman C.C. Wei aan aandeelhouders. "We voorzien een paar kwartalen van voorraadaanpassing tot in de eerste helft van 2023."

AMD, Apple en Nvidia zouden TSMC dan ook hebben gemeld dat ze voorlopig minder chips willen afnemen van de fabrikant, claimt DigiTimes. Apple zou bijvoorbeeld de productie van zijn komende iPhone 14 met tien procent willen verlagen, terwijl AMD de komende kwartalen 20.000 minder 6nm- en 7nm-wafers wil afnemen. Ook Nvidia zou TSMC hebben gevraagd minder chips te leveren, hoewel de fabrikant daar niet mee akkoord zou zijn gegaan; Nvidia vroeg TSMC eerder juist om extra capaciteit. Het bedrijf liet eerder zijn RTX 30-serie bij Samsung produceren, maar wil voor de volgende generatie terug naar TSMC.

Ondanks dit geeft Wei aan dat het bedrijf voorlopig geen grote impact op zijn productiebezetting verwacht. "Wat de vraag betreft, zien we weliswaar een verzwakking in de consumentenmarkt, maar segmenten zoals datacenters en de autosector blijven stabiel", aldus de CEO. "We zijn in staat om onze capaciteit te herschikken om deze segmenten te ondersteunen. Ondanks de aanhoudende voorraadcorrectie, blijft de vraag van onze klanten groter dan onze leveringscapaciteit." Dat is te zien aan de omzetcijfers die TSMC maandelijks bekendmaakt; de omzet die het bedrijf dit jaar in juli draaide, lag 49,9 procent hoger dan in juli 2021. De fabrikant verwacht dat zijn productiecapaciteit in ieder geval de rest van dit jaar 'krap' blijft. TSMC deelt geen verwachtingen voor de periode daarna.

TSMC's recentste omzetcijfers per marktsegment (links) naast die van 2020. De productie van hpc-chips voor servers en datacenters heeft smartphone-socs inmiddels ingehaald als grootste 'platform' van het bedrijf.
Consumentenelektronica (DCE) is procentueel iets gekrompen.

Samsung

Samsung deelt een soortgelijk verhaal. Dat bedrijf produceert, naast elektronica zoals smartphones, ook smartphone-socs voor zichzelf en andere partijen. Bovendien produceert Samsung de RTX 30-videokaarten van Nvidia, waar momenteel grote overschotten van zijn. De foundry zag vorig kwartaal een 'zwakke vraag' naar consumentenchips. Tegelijkertijd bleef de vraag naar server- en datacenterproducten wel sterk.

Samsung verwacht dat die vraag voor de rest van dit jaar hoog blijft. Het bedrijf verwacht dan ook dat de omzet van zijn Foundry-divisie blijft groeien, ondanks de dalende vraag in de pc- en smartphonemarkten. Samsung is een van de weinige partijen die cutting-edgechips produceert en introduceerde onlangs als eerste chipmaker een zogenaamd '3nm'-procedé op basis van gaa-transistors, iets wat aanvankelijk vooral interessant zal zijn voor de hpc-markt. Samsung-topman Jin-man Han waarschuwt investeerders echter dat ook de vraag naar serverchips in de toekomst kan afnemen, zeker in het geval van een wereldwijde recessie.

Tot slot

Het moge duidelijk zijn dat in bepaalde (consumenten)sectoren het chiptekort inmiddels al is omgeslagen in een behoorlijk overschot, gevoed door lagere uitgaven vanwege inflatie en economische onzekerheden. Oem's en odm's zitten met grote voorraden, chipontwerpers zien hun leveringen dalen terwijl klanten die voorraden wegwerken, en chipfabrikanten krijgen minder bestellingen voor videokaarten, cpu's en smartphonechips.

De schatting is dat het enkele kwartalen zal duren voordat die voorraden weer teruggebracht zijn tot een 'gezond' niveau. In de tussentijd zal er naar verwachting 'gestunt' worden met de prijzen, om die voorraden toch nog weg te werken. AMD, Intel en Nvidia komen bovendien binnenkort met hun volgende generaties cpu's en gpu's. Er zullen hoogstwaarschijnlijk wel minder van die nieuwe cpu's en gpu's besteld worden, dus de overschotten zullen bij die producten minder spelen.

Natuurlijk is de chipsector veel groter dan alleen de markt voor consumenten. Groeimarkten als die voor datacenters zitten nog steeds met een vraag die groter is dan het aanbod, zoals ook wordt aangehaald door grote fabrikanten. Ook de automotivemarkt zit nog altijd met tekorten; Volkswagen schatte onlangs zelfs dat die tot in 2024 kunnen duren. De autochiptekorten waren overigens een bijna op zichzelf staand probleem. Dat werd veroorzaakt doordat autofabrikanten chipbestellingen annuleerden omdat ze minder vraag verwachtten tijdens de coronapandemie. Er kan dan ook niet gesteld worden dat het chiptekort voorbij is, maar voor de consument zijn de ergste tekorten achter de rug.